Nani yuko juu, nani yuko chini katika uchaguzi wa Afrika Kusini - na kwa nini?

 

Chama tawala nchini Afrika Kusini cha African National Congress (ANC) kinaelekea kupoteza wingi wake wa wabunge kwa mara ya kwanza tangu Nelson Mandela alipokiongoza kwa ushindi mwishoni mwa mfumo wa ubaguzi wa rangi mwaka 1994.

Kushindwa kwake kutakuwa kumalizika kwa utawala wa miongo kadhaa wa chama katika siasa za Afrika Kusini, kuzua maswali kuhusu uongozi wa Rais Cyril Ramaphosa na kuanzisha enzi ya siasa za muungano.

Hapa kuna mambo matatu ambayo yanaelezea jinsi Afrika Kusini ilifika hapa, na nini kitakachotokea siku zijazo.

1)Sababu za kuanguka kwa ANC

Chama cha ANC wakati fulani kilikuwa vuguvugu la ukombozi linaloheshimika lililowekwa katika mioyo ya Waafrika Kusini, lakini baada ya miongo mitatu madarakani kimekuwa sawa na ufisadi na utawala mbaya.

Kutokana na hali hiyo kiliadhibiwa katika uchaguzi wa Jumatano, na hasa vijana waliojitokeza kwa wingi kupiga kura dhidi ya chama - jambo ambalo hawakuwahi kufanya katika chaguzi zilizopita.

"Wamechoshwa na ufisadi, na wameathiriwa zaidi na ukosefu wa ajira. Waliigeuka ANC," alisema William Gumede, mwenyekiti wa Wakfu wa Demokrasia Kazi zisizo za faida.

Inaashiria mgawanyiko wa vizazi nchini Afrika Kusini - wazazi wao bado ni watiifu kwa ANC, kwani waliishi wakati wa ubaguzi wa rangi na wanajua, moja kwa moja, historia ya muda mrefu ya ANC kuhusu harakati za ukombozi ambazo ziliwakomboa watu weusi kutoka kwa minyororo ya ubaguzi wa rangi.

Lakini uungwaji mkono wa ANC miongoni mwa wapiga kura wazee pia umepungua, ikiwa ni pamoja na maeneo ya vijijini.

"ANC ilipoteza uungwaji mkono katika miji mikubwa muda mrefu uliopita. Sasa inapoteza uungwaji mkono katika maeneo ya vijijini pia," Prof Gumede aliiambia BBC.

ANC ilifikia kilele chake cha uchaguzi mwaka 2004 iliposhinda 70% ya kura. Imepoteza uungwaji mkono wa 3% au 4% katika kila uchaguzi tangu wakati huo, na kufikia 57% katika kura ya 2019.

Katika uchaguzi huu, kuporomoka kwa idadi ya kura zake kunaonekana kuwa kwa kiwango kubwa - kutoka 8% hadi 15%.

Cynthia alimpigia kura Nelson Mandela. Sasa hakuwapigia warithi wake.

2) Kurudi kwa Zuma

Chanzo cha picha, Reuters

Maelezo ya picha, Rais wa zamani Jacob Zuma amefanya makubwa katika uchaguzi huo

Rais wa zamani wa Afrika Kusini Jacob Zuma, 82, amerejea na kulipiza kisasi.

Alitimuliwa na ANC mwaka wa 2018, huku kukiwa na madai ya ufisadi, ambayo aliyakanusha. Alimfuata Rais Cyril Ramaphosa.

Takriban miaka mitatu baadaye, alihukumiwa kifungo cha miezi 15 jela kwa kudharau amri baada ya kukaidi agizo la mahakama la kufika mbele ya uchunguzi wa ufisadi katika kipindi chake cha urais cha miaka tisa.

Rais Ramaphosa alimwachilia Bw Zuma baada ya kutumikia kifungo cha miezi mitatu pekee katika jaribio la kumfurahisha yeye na wafuasi wake waliokuwa na hasira.

Lakini kuna uwezekano amepuuza uamuzi huo, kwani Bw Zuma alirejea kwenye mstari wa mbele wa kisiasa chini ya bendera ya chama kipya, Umkhonto we Sizwe (MK), au Spear of the Nation.

Matokeo yaliyotolewa hadi sasa yanaonyesha kuwa ANC imeungwa mkono zaidi na MK, ambacho kinaweza kuchukua udhibiti wa jimbo la KwaZulu-Natal.

Ikiwa hii itathibitishwa na matokeo ya mwisho, Bw Zuma atakuwa mfadhili wa kisiasa wa jimbo hilo na inaweza kumpa msingi wa mahali pa kupanga njama ya kuanguka kwa utawala wa Bw Ramaphosa - likiwa ndio lengo lake kuu.

Kutiwa hatiani kwake kunamaanisha kuwa amezuiwa kukalia kiti katika Bunge la Kitaifa lakini bado ana uwezo wa kuvuta kamba nyuma ya pazia.

Ukuaji wa MK ni wa ajabu. Kilisajiriwa tu mwezi Septemba mwaka jana, na Bw Zuma alitangaza mnamo Disemba kwamba anajiunga na chama hicho kwani hangeweza kupigia kura ANC inayoongozwa na Ramaphosa. Tangu wakati huo kimetikisa siasa za Afrika Kusini kwa njia ambayo hakuna chama kipya kilichowahi kufanya hivyo katika kipindi kifupi tangu kumalizika kwa ubaguzi wa rangi.

Mwandishi wa gazeti la The South African Mail & Guardian la KwaZulu-Natal, Paddy Harper, amesema kuwa MK hakikuondoa tu uungwaji mkono wa ANC, bali pia ule wa chama chenye msimamo mkali cha Economic Freedom Fighters (EFF), chama cha tatu kwa ukubwa nchini Afrika Kusini hadi sasa.

Matokeo hadi sasa yanaonyesha kuwa MK inashikilia nafasi ya tatu katika bunge la kitaifa.

Huko KwaZulu-Natal, kura ya mwisho ya EFF inaweza kuwa katika tarakimu moja iwapo mtindo wa sasa utaendelea, licha ya kwamba chama hicho kilikuwa kimezindua kampeni zake za uchaguzi katika jimbo hilo kwa matumaini ya kukua huko, Bw Harper aliiambia BBC.

EFF na MK wanatetea sera sawa za kiuchumi, ikiwa ni pamoja na unyakuzi wa ardhi inayomilikiwa na wazungu na kutaifisha sekta muhimu za uchumi.

Lakini Bw Zuma alishinda wafuasi wa EFF katika KwaZulu-Natal, jimbo la nyumbani kwake.

Aliingiza kampeni yake kwa utaifa wa Wazulu, akitoa kumbukumbu za mwanzilishi wa taifa hilo, Mfalme Shaka, kwenye kampeni.

Rais huyo wa zamani pia aliahidi kuongeza mamlaka ya wafalme na machifu wote wa Afrika Kusini, ambao kwa sasa wana mamlaka ya sherehe tu na kuisaidia serikali kuleta maendeleo katika maeneo ya vijijini ambako wana ushawishi.

Ilani ya MK iliahidi "kunyakua ardhi yote bila fidia, kuhamisha umiliki kwa wananchi chini ya uangalizi wa serikali na viongozi wa jadi".

MK pia kilifanya kampeni kuhusu rekodi ya Bw Zuma serikalini, kikisema uchumi umedorora chini ya Bw Ramaphosa.

Wafuasi wa MK pia wanamkosoa Bw Ramaphosa kwa kutekeleza mojawapo ya vizuizi vikali zaidi ulimwenguni wakati wa janga la Covid, wakisema vimezidisha umaskini na ukosefu wa ajira.

3) Kupambazuka kwa siasa za muungano

Chanzo cha picha, EPA

Maelezo ya picha, Mustakabali wa Rais Cyril Ramaphosa unaweza kuwa shakani mara tu matokeo ya mwisho yatakapotolewa

Baraza linaloheshimika la Afrika Kusini la Utafiti wa Sayansi na Viwanda (CSIR) na tovuti ya News24 zimekadiria kuwa kura ya mwisho ya ANC kinaweza kuwa na karibu 42% ya kura.

Ikiwa hii itatokea, matokeo yatakuwa mabaya kwa ANC - na Bw Ramaphosa.

Anaweza kupata shinikizo kutoka kwa chama kujiuzulu, huku naibu wake, Paul Mashatile, akitajwa kuwa mrithi anayetarajiwa.

Bw Ramaphosa alikiongoza chama cha ANC katika kampeni ya uchaguzi iliyokosa msisimko, na chama hicho kikakata tamaa kiasi kwamba kiliwaomba Rais wa zamani Thabo Mbeki - pamoja na viongozi wengine wa chama waliostaafu - kujiunga na kampeni katika jitihada za kuimarisha kura yake.

Rais anaonekana kuwa dhaifu na asiye na maamuzi. Amejitetea kwa kusema lengo lake lilikuwa "kuunganisha kijamii", au kujenga makubaliano.

"Wale ambao wangependa rais ambaye ni dikteta, ambaye ni shupavu, ambaye ni mzembe, hawatapata hilo kwangu," alisema, akiwa kwenye kampeni .

Uwezekano wa Bw Ramaphosa kusalia madarakani utakuwa mkubwa zaidi ikiwa ANC itapata kati ya 45% na 50% ya kura za mwisho.

Wanachama wengi wa ANC walijiuzulu wakati wa kampeni za uchaguzi, na walisema chama kinaweza kubaki madarakani kwa muungano na vyama vidogo - kama vile Inkatha Freedom Party (IFP), ambacho kinaungwa mkono hasa na Wazulu wa kabila la KwaZulu. -Natal, au chama cha Muslim Al Jama-ah.

Lakini kama ANC iko chini ya 45%, kuna uwezekano wa kuhitaji chama kikubwa kama mshirika wa muungano.

Hii inaweza kuwa MK, EFF au chama kikuu cha upinzani cha Democratic Alliance (DA), ambacho kinatetea sera za mrengo wa kati kama vile ubinafsishaji zaidi na kuondolewa kwa kima cha chini cha mshahara.

Makubaliano yoyote ya muungano katika ngazi ya kitaifa yataathiriwa na kile kinachotokea katika majimbo - hasa yaliyo na watu wengi zaidi ya Gauteng, nyumbani kwa Johannesburg na Pretoria, na KwaZulu-Natal.

Uwezekano mmoja utakuwa ni muungano kati ya MK na ANC katika KwaZulu-Natal na kitaifa lakini kutokana na mahusiano yenye mtafaruku kati ya pande hizo mbili, hilo linaonekana kuwa lisilowezekana.

Badala yake, ANC inaweza kujaribu kutoa DA na IFP mkataba ambao ungefanya vyama hivyo vitatu kutawala kwa pamoja katika ngazi ya kitaifa, na KwaZulu-Natal.

"DA na IFP wameweka chaguo hilo wazi ili kuiwaweka EFF na MK nje ya serikali," Bw Harper alisema.

Uungwaji mkono wa DA unaonekana kuimarika katika uchaguzi huu, huku chama hicho kikiwa kimerejesha kura za watu weupe waliounga mkono chama fulani katika uchaguzi uliopita, na baadhi ya watu weusi ambao waliona kuwa kilihitaji kupewa nafasi katika serikali ya kitaifa.

Chaguo jingine la ANC ni kujaribu kuunda muungano na EFF katika serikali ya kitaifa, pamoja na Gauteng, ambako ANC pia inatazamiwa kupoteza wingi wake wa moja kwa moja.

Viongozi wa ANC huko Gauteng, wakiungwa mkono na Bw Mashatile, wanasemekana kuupendelea muungano na EFF. Vyama viwili hivi sasa vinaendesha baraza la jiji la Johannesburg pamoja.

Bw Malema, kiongozi wa zamani wa vijana wa ANC, yuko wazi kwa wazo hilo.

Katika tovuti ya habari ya Daily Maverick ya Afrika Kusini mapema mwezi huu, mwanahabari Ferial Haffajee aliandika kwamba kiongozi wa EFF - ambaye hapo awali alitiwa hatiani kwa matamshi ya chuki kwa kuimba wimbo wa kupinga ubaguzi wa rangi Shoot the Boer [ukimaanisha wakulima weupe] - "alionekana zaidi kuwa mwenye hasira kidogo" wakati wa kampeni za uchaguzi, na katika mkutano wa ukumbi wa jiji mwezi Aprili, alionyesha maoni kwamba mshirika wa muungano wa asili wa EFF ni ANC .

"Hata kama jumuiya ya wafanyabiashara na masoko yameingiliwa na muungano wa ANC-EFF, uwezo wake ni wazi uko mbele na msingi katika mkakati wa Malema wa kufika kwenye Majengo ya Muungano [kiti cha serikali]," Bi Haffajee aliandika.

"Sehemu ya ANC inaunga mkono muungano na EFF. Wakati huo huo, wafuasi wa Ramaphosa katika ANC wanaamini kuwa muungano kama huo utasababisha mgogoro uliopo kwa utamaduni wa vuguvugu la zamani la ukombozi," aliongeza.

Hivyo basi, maamuzi magumu yanaikabili ANC kufuatia uchaguzi unaoshuhudia Afrika Kusini ikiingia katika zama mpya, huku upinzani ukiwa na uwezo wa kufanya au kuvunja serikali.