Qassem Soleimani: Je, mhimili wa upinzani ulioundwa na kiongozi wa Wakurdi utadumu Mashariki ya Kati?
Qassem Soleimani: Je, mhimili wa upinzani ulioundwa na kiongozi wa Wakurdi utadumu Mashariki ya Kati?
Chanzo cha picha, Getty Images
Kuanguka kwa serikali inayoungwa mkono na Iran nchini Syria mwezi uliopita kulileta pigo kubwa kwa chama cha upinzani cha Axis of Resistance, muungano wenye nguvu ambao ulikuwa mshirika muhimu katika mzozo wa Mashariki ya Kati.
BBC imeangazia mustakabali wa muungano huo katika maadhimisho ya miaka mitano tangu kifo cha Qassem Soleimani.
Miaka mitano iliyopita, wakati wa utawala wa Donald Trump, vikosi vya Marekani vilimlenga na kumuua Qassem Soleimani mjini Baghdad.
Soleimani alikuwa kamanda wa kikosi cha Wakurdi cha Iran, tawi la kikosi cha walinzi wa mapinduzi ambacho kinaongoza operesheni za kigeni. Alikuwa msanifu mkuu wa ushawishi wa kikanda wa Iran na mkakati wa kijeshi.
Miezi mitatu kabla ya kifo chake katika shambulio la ndege isiyo na rubani ya Marekani mnamo Januari 3, 2020, Soleimani alitoa hotuba ya siri kwa makamanda wa IRGC ambapo alizungumzia juu ya "upanuaji wa kiwango na ubora wa mtandao wa upinzani."
Ilionekana kwamba Soleimani alijua kuhusu kifo chake na alitaka kuwasilisha ripoti juu ya miongo miwili ya uongozi wake wa Kikosi cha Wakurdi. Alisema kuwa "IRGC imeongeza upinzani kwa wingi na ubora, na imepanukaa kutoka eneo la kilomita za mraba 2,000 kusini mwa Lebanon hadi kilomita za mraba nusu milioni."
Aliongeza: "IRGC iliunda uhusiano wa kikanda wa eneo kwa upinzani; Kwahiyo, uliunganisha Iran na Iraq, Iraq na Syria, na Syria na Lebanon. Leo, unaweza kuingia kwenye gari mjini Tehran na kuendesha gari hadi vitongoji vya kusini mwa mji mkuu, Beirut."
Harakati za upinzani nchini Iran zilionekana kama mafanikio makubwa ya Soleimani, lakini mhimili huu ulipata pigo kubwa mwaka jana.
Wazo ambalo linaweza kubadilisha Mashariki ya Kati
Chanzo cha picha, Khamenei.ir
Upanuzi wa eneo la Iran ulianza mwanzoni mwa miaka ya 1980, wakati iliposaidia kuunda vuguvugu la Kishia la Hezbollah nchini Lebanon, ambalo lilibuniwa kukabiliana na Marekani na Israel.
Kukosekana kwa utulivu katika eneo hilo, ikiwa ni pamoja na uvamizi wa Marekani wa 2003 nchini Iraq, mapinduzi ya kiarabu ya 2011, na kuongezeka kwa harakati za msimamo mkali wa Wasunni kama ISIS, ilitoa fursa kwa Iran kuimarisha zaidi uwepo wake katika eneo hilo.
Kupelekwa kwa vikosi vya jeshi la walinzi wa mapinduzi ya Kiislamu nchini Syria, na uwepo wa vikundi vya wanamgambo wa Kishia nchini Iraq na Lebanon, kuliunda uhusiano wa kikanda kutoka mipaka ya Iran na pwani ya Mediterranean, hata kufikia mipaka ya Israeli.
Yemen pia ilitumbukia katika vita vya wenyewe kwa wenyewe, huku mji mkuu Sanaa na miji mingi muhimu ikiangukia chini ya udhibiti wa wanamgambo wa Kishia wenye ushawishi wa Iran.
Mlipuko wa 'moto' waizingira Israel
Chanzo cha picha, Getty Images
Katika miaka ya hivi karibuni, "mzunguko wa upinzani" umekuwa ishara ya umoja wa kikanda kati ya vikundi vya Palestina kama vile Hamas na Islamic Jihad, vikundi vya Kishia, na baadhi ya Waislamu wa Sunni, kukabiliana na ushawishi wa Magharibi na Israeli katika Mashariki ya Kati.
Mtandao huu, unaoundwa na watendaji wasio wa serikali kama vile Hezbollah nchini Lebanon, wanamgambo wa Kishia nchini Iraq, na waasi wa Houthi nchini Yemen, pamoja na serikali ya zamani ya Bashar al-Assad nchini Syria, umetumika kama piramidi muhimu zaidi ya kijiografia ya Iran.
Bila msaada wa mtandao huu , utawala wa Bashar al-Assad ungeanguka mapema.
Vuguvugu hilo la upinzani pia lilitengeneza mkali karibu na mipaka ya Israel, ambayo ilikuwa moja ya zana kuu za Iran dhidi ya Israel na Marekani.
Vita vya jeshi la Marekani nchini Iraq na Afghanistan, ambavyo vilianza chini ya Rais George W. Bush, na wasiwasi wa utawala wa Obama juu ya kuanguka kwa mkataba wa nyuklia wa Iran kutokana na kuhusika kwa Marekani na walinzi wa mapinduzi nchini Syria, ni miongoni mwa mambo yaliyosaidia msimamo wa kikanda wa Tehran na Mhimili wa Upinzani kupanua na kuimarisha.
John Bolton, mshauri wa usalama wa taifa wa Marekani wakati wa urais wa Trump, anasema kuwa juhudi za Iran za kupanua uwezo wake wa kijeshi, pamoja na kupanua muungano huo, zimefanikiwa.
"Juhudi za Iran katika kile wanachokiita 'upingaji wa upinzani,' kile ambacho Soleimani na kikosi cha Wakurdi walikitaja kama mkakati wa 'kuungua kwa moto' dhidi ya Israel, ulikuwa ni juhudi kubwa sana," anasema.
"Nadhani wamewekeza mabilioni ya dola katika eneo hili kwa kipindi kirefu, ambacho kilianza na mafanikio ya Hezbollah nchini Lebanon."
Kupungua kwa ushawishi wa Iran
Chanzo cha picha, Soleimani.ir
Miaka mitano iliyopita, aliyekuwa Rais wa Marekani Donald Trump aliamuru kuuawa kwa Qassem Soleimani, na kufungua njia ya kupungua kwa ushawishi wa vuguvugu la upinzani.
Sasa, wakati Trump akijiandaa kurejea White House, Iran iko katika nafasi dhaifu zaidi katika eneo hilo kwa miongo miwili iliyopita.
Wakati Trump alipokuwa rais, alitumia kampeni ya "shinikizo gumu" dhidi ya Iran, ambayo ni pamoja na kujiondoa katika mkataba wa kimataifa wa nyuklia na kurejesha vikwazo vikali, ambavyo vimesababisha shinikizo kubwa la kifedha kwa Iran katika kipindi cha miaka saba iliyopita.
Shinikizo hili, pamoja na mauaji ya Soleimani kama kamanda muhimu, limesaidia kudhoofisha Iran katika eneo hilo.
Wakati huo huo, shambulio la Hamas dhidi ya Israel mnamo Oktoba 2023 limesababisha changamoto zingine kubwa.
Mauaji ya viongozi wa Hamas huko Gaza na uharibifu wa jeshi lake huko Gaza, kuuawa kwa kiongozi wa Hezbollah Hassan Nasrallah huko Beirut, na kulengwa kwa makamanda kadhaa waandamizi wa kikundi cha Kishia kumedhoofisha kwa kiasi kikubwa uwezo wa kujihami wa Iran dhidi ya Israeli.
Kwa mujibu wa Dkt. Daniel Sobelman, kuvunjwa kwa vifaa vya kijeshi vya Hezbollah, nguvu muhimu zaidi ya ushawishi wa Iran, kulibadilisha hali katika eneo hilo kwa manufaa ya Israel kwa muda mrefu.
"Kwa miaka mingi, Hezbollah ilikuwa imejiimarisha kama sehemu yenye nguvu zaidi ya harakati za upinzani," anasema Dr. Sobelman.
"Sasa tunakabiliwa na ukweli wa kujadili uendelevu wa mhimili huu, jambo ambalo ni la kushangaza."
Anaongeza kuwa vuguvugu la upinzani liliweza kubadili uwiano wa madaraka kwa manufaa ya Iran, lakini sasa hali imebadilika kabisa.
Kwa upande mwingine, kuanguka kwa utawala wa Bashar al-Assad nchini Syria, ambao ulichukuliwa kama nguzo ya upinzani na wafuasi wa Iran, kulileta pigo lisiloweza kurekebishika kwa harakati za upinzani.
Mustakabali wa harakati za upinzani
Sasa Iran imepoteza viongozi wake wengi wa upinzani na makamanda na kujikuta katika hali ngumu kutokana na ukosefu wa uhusiano wa ardhini na washirika wake.
Pamoja na wanamgambo wa Kishia nchini Iraq, waasi wa Houthi nchini Yemen ndio ngome pekee ya Iran katika eneo hilo, lakini pia wako chini ya mashambulizi makali ya Marekani na Israel.
Licha ya mabilioni ya dola katika uwekezaji wa Iran na umwagikaji damu wa mamia kwa maelfu ya watu nchini Syria na maeneo mengine ya vita, vuguvugu la upinzani, ambalo wakati mmoja lilichukuliwa kama nguvu kubwa ya kikanda, sasa linakabiliwa na changamoto ambazo hazijawahi kutokea.
Wakati huo huo, pamoja na kurejea kwa Donald Trump madarakani, inaonekana kwamba ikiwa hakuna makubaliano yaliyofikiwa kati ya Iran na Marekani, Ikulu ya White House inaweza kuhamisha vitisho vyake kwa China na Iraq ili kuinyima Tehran mapato ya mafuta na kuchukua hatua ya kuwaondoa wanamgambo maarufu wa Kishia.
