Ripoti Maalum: Je, Urusi inaweza kutoa nini kwa utawala mpya nchini Syria?
"Uhalifu wa Urusi hapa hauelezeki," alisema Ahmed Taha, kamanda mkuu wa waasi katika mji wa Douma, maili sita kaskazini mashariki mwa Damascus. "Ilikuwa uhalifu wa kiwango kisichoweza kuelezeka."
Alisema haya alipokuwa kwenye mtaa wa jangwa ambao umejengwa majengo ya makazi mengi ambayo yalikuwa yameporomoka na kuwa vifusi.
Hapo awali Douma ilikuwa mahali penye ustawi, ikiwa mji mkuu wa eneo linalojulikana kama "kapu la mkate wa Damascus," lakini sasa sehemu kubwa imeharibiwa baada ya mapigano makali wakati wa vita vya wenyewe kwa wenyewe vya Syria vilivyodumu miaka 14.
Makazi na shule pia viligeuka kuwa vifusi, na...
"Kabla ya vita, Taha alikuwa mkandarasi na mfanyabiashara. Lakini aliamua kuchukua silaha mwaka 2011 baada ya utawala wa Syria kukandamiza maandamano ya amani huko Douma kwa ukatili, na akawa mmoja wa viongozi wa upinzani wenye silaha katika mji huo.
Wakati muungano wa Kiislamu uliokuwa ukijulikana kama Jeshi la Uislamu ulipodhibiti eneo hilo, Taha alikataa kukubali uongozi wake na alibaki akipinga utawala huo na pia kundi hilo la wenye silaha.
Mwaka 2018, baada ya miaka mitano ya kuzingirwa kikatili na jeshi la Syria, waasi hatimaye walikubali kujisalimisha kwa kubadilishana njia salama kuelekea Idlib. Polisi wa kijeshi wa Urusi walitumwa Douma kama wadhamini wa makubaliano hayo. Kufikia wakati huo, zaidi ya asilimia 40 ya mji huo ulikuwa umeharibiwa na wakazi wake walikuwa wakikabiliwa na uhaba mkubwa wa chakula.
Baada ya miaka sita ya kutokuwepo, hatimaye Taha alirudi nyumbani kwake Douma. Kurudi kwake kuliungwa mkono na shambulio lililoanza mnamo Disemba na vikundi vya upinzani wa silaha vilivyoongozwa na kundi la Kiislamu Hayat Tahrir al-Sham na kiongozi wake Ahmed al-Sharaa.
Wakati akituzungusha mjini kwa Mercedes yake iliyochakaa, ilikuwa wazi kwamba maisha tayari yalianza kurejea Douma. Katika mitaa inayozunguka msikiti mkuu, kuna pilikapilika za ununuzi na uuzaji kwenye maduka na vibanda vya soko la matunda na mboga. Tulipokuwa tukipitia umati wa wanunuzi, wenyeji walitusalimia au kuuliza kuhusu kitu fulani au kumsalimia Ahmed Taha.
Tulirejea katika ardhi yetu licha ya Urusi, licha ya utawala na wote waliounga mkono," Taha alituambia, akisisitiza msimamo wake thabiti wa kuondoka kwa vikosi vyote vya Urusi vilivyobaki Syria. "Kwa sisi, Urusi ni adui," aliongeza.
Katika mitaa ya Damascus, mara nyingi tunakutana na Wasyria wengi wanaoshiriki maoni sawa na Taha kuhusu Urusi.
Siku kumi baada ya kuanguka kwa Assad, mji bado unahisi furaha na bendera iliyoinuliwa na upinzani, ambayo hapo zamani ilikuwa ishara ya mapambano ya uhuru kutoka kwa Ufaransa miaka ya 1930, sasa inapepea kila mahali.
Katika Msikiti wa kale wa Umayyad, umati unakusanyika kwa sala za Ijumaa, tukio la kidini ambalo limekuwa sherehe ya kila wiki ya mwisho wa utawala wa Assad.
Wanaume na wanawake wa Damascene, Wasyria wengine kutoka maeneo mbalimbali ya nchi na wageni wanachanganyika kwa uhuru.
Tulikutana na Abu Hisham kutoka Hama katikati ya Syria, ambaye alikuja katika mji mkuu na marafiki zake kwa ajili ya sherehe. Mtu huyo alituambia: "Warusi walikuja katika nchi hii na kuwasaidia madhalimu, waonevu na wavamizi.
Hata viongozi wa jumuiya za Kikristo za Syria ambao Urusi imeahidi kuwalinda wanasema hawajaona msaada mkubwa kutoka Moscow.
Tuliweza kufanya mahojiano na Ignatius Aphrem II, patriaki wa Kanisa la Orthodox la Wasyria, ambaye alitupokea katika eneo jirani na Kanisa Kuu la Mtakatifu George katikati ya Bab Touma, eneo la zamani la Wakristo mjini Damascus. Ni jengo kubwa lakini rahisi la mtindo wa neoclassical, likiwa na msalaba juu yake na picha ya kuchongwa ya Mtakatifu George akimuua joka.
"Hatujawahi kupata uzoefu wa kulindwa na Urusi au chama kingine chochote kutoka duniani nje," alisema Patriaki wa Syria, na kuongeza: "Warusi walikuja hapa kufanikisha maslahi na malengo yao wenyewe."
Karibu na Bab Touma, mapambo ya Krismasi ni mengi, ingawa maandalizi ya msimu wa likizo yanaonekana kuwa ya gharama ndogo zaidi ikilinganishwa na miji mingi ya Ulaya. Skauti wa Katoliki wanakusanya michango wakiwa wamevaa tai za maua.
Samer alikuwa akiuza mkate wake maarufu, ambao pia hutumika katika Misa katika eneo ambalo viwanja vya makanisa vimepambwa na miti ya Krismasi.
Katika La Capitale, wateja hawakujumuisha Wakristo pekee. Unaweza pia kuona wanawake wenye hijabu wakipiga picha za selfie mbele ya maandishi yenye mwangaza yakisomeka 'Happy Birthday' yaliyotundikwa juu ya kioo kikubwa.
Hata hivyo, hali ya sherehe inaficha majeraha makubwa.
Hapo mwanzo wa vita vya wenyewe kwa wenyewe mwaka 2011, idadi ya Wakristo nchini Syria ilikadiriwa kuwa milioni 1.5.
Sasa, mashirika ya Kikristo yanakadiria idadi yao kuwa takriban 300,000 pekee, ikiwa ni upungufu mkubwa wa idadi yao nchini humo.
Hii ilitokea licha ya kuingilia kati kwa Urusi, ambako kungetarajiwa kulenga kulinda wachache nchini Syria, hali ambayo imewaacha wengi katika Bab Touma wakijihisi kusalitiwa.
"Wakati Warusi walipokuja kwa mara ya kwanza, walisema, 'Tumekuja hapa kuwasaidia,'" alisema mmoja. "Lakini badala ya kutusaidia, waliongeza uharibifu wa Syria."
Hivi sasa, hili linamaanisha nini kwa Urusi, na mustakabali wa kituo cha majini cha Tartus na kituo cha anga cha Hmeimim ambacho Moscow ina mikataba ya miaka 49 kwenye pwani ya Bahari ya Mediterania ya Syria?
Ahmed Taha, kiongozi wa waasi wa Syria kutoka Douma, alituambia kuwa licha ya uchungu wake dhidi ya Urusi, anaelewa umuhimu wa viongozi wapya wa mpito wa Syria kufikiria kimkakati kuhusu uhusiano wa nchi hiyo na Moscow kwa siku zijazo.
Katika mahojiano yake ya kwanza na BBC tarehe 18 Disemba, kiongozi mpya wa Syria, Ahmed al-Sharaa, alielezea uhusiano na Urusi kama "mkakati." Alisema: "Inafaa kuzingatia kuwa kamanda mkuu wa utawala mpya wa Syria, Ahmad, alizungumzia uhusiano wa Syria na Urusi kama wa zamani na wa kimkakati."
Waziri wa Mambo ya Nje wa Urusi, Sergei Lavrov, alikimbilia kutumia kauli hiyo aliposema hivi karibuni kwamba al-Sharaa alipozungumza na BBC, alielezea uhusiano wa Syria na Urusi kuwa wa kimkakati. "Tunakubaliana naye kuhusu hilo. Tuna mambo mengi ya pamoja na marafiki wetu wa Syria."
Kwa mtaalamu wa masuala ya kijeshi wa Syria, Turki al-Hassan, ambaye ni meja jenerali mstaafu wa jeshi la Syria na mchambuzi wa muda mrefu wa uhusiano na Urusi, yeye ana mtazamo wa kivitendo kuhusu uhusiano wa Urusi na Syria.
Rafu za vitabu zinapamba kuta za ghorofa lake katika eneo la makazi jijini Damascus, na ni wazi kwamba mtazamo wake unaathiriwa na historia, si ajenda za sasa za habari.
Al-Hassan alitueleza kuwa ushirikiano wa kijeshi kati ya Syria na Moscow ulianza hata kabla ya utawala wa Assad, akisema: "Tangu kuundwa kwake, jeshi la Syria limekuwa likitumia silaha kutoka kwa Umoja wa Kisovieti, na sasa linatumia silaha kutoka Urusi."
Hii inatufanya tukumbuke kwamba karibu vifaa vyote na mifumo ya silaha inayotumiwa na jeshi la Syria leo imetengenezwa na Umoja wa Kisovieti au Urusi.
Kati ya mwaka 1956 na 1991, Syria ilipokea takriban mizinga 5,000, ndege za kivita 1,200, meli 70 na mifumo mingine mingi ya silaha kutoka Moscow, yenye thamani ya zaidi ya dola bilioni 26, kulingana na makadirio ya Urusi.
Zaidi ya nusu ya kiasi hicho hakikulipwa wakati Umoja wa Kisovieti uliporomoka, lakini mwaka 2005, Rais Vladimir Putin alifuta asilimia 73 ya deni hilo, na Urusi iliendelea kusambaza silaha kwa Damascus.
Turki al-Hassan alisema kuwa kujenga upya jeshi la Syria mpya kungehitaji ama upya wa silaha kabisa au kuendelea kutegemea usambazaji kutoka Urusi, hali ambayo ingegharimu aina fulani ya uhusiano kati ya nchi hizo mbili.
Vituo viwili vya kijeshi vya Urusi nchini Syria pia ni muhimu katika kuendeleza uwepo wa Moscow kote barani Afrika, hususan Libya, Jamhuri ya Afrika ya Kati, Mali, na Burkina Faso.
Wakati Wasyria wanatarajia kwamba uhasama utakoma, baadhi wanaamini kuwa uwepo wa Urusi unaoendelea unaweza kusaidia kudumisha amani nchini mwao.
"Tunawakaribisha Warusi hapa kudumisha nguvu za taifa letu, kudumisha nguvu za jeshi letu," Patriaki wa Orthodox wa Siria Ignatius Aphrem II aliiambia BBC.
Mtaalamu wa kijeshi wa Syria aliuliza: "Urusi inaweza kuipatia nini serikali mpya? Na serikali mpya inaweza kufanya nini katika suala la ushirikiano wa kisiasa na kijeshi?"
Alisisitiza kwamba majibu ya maswali haya yataamua uhusiano wa siku zijazo.
